W wielu statutach szkół znaleźć możemy zakaz opuszczania terenu, a nawet budynku szkoły podczas zajęć lekcyjnych czy przerw, co, jak argumentują dyrektorzy szkół, podyktowane jest kwestią bezpieczeństwa uczniów. Zgodnie z art. 7 ust. 1 i 2 pkt 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 984 z późn. zm.), dyrektor sprawuje opiekę nad dziećmi i młodzieżą uczącą się w szkole i jest odpowiedzialny za zapewnienie bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. Z kolei art. 6 pkt 1 Karty Nauczyciela stanowi, że nauczyciel obowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. Za naruszenie art. 6 Karty Nauczyciela grozi odpowiedzialność dyscyplinarna (art. 75 ust. 1 KN). Aktem prawnym, który reguluje materię związaną z bezpieczeństwem i higieną w szkołach i placówkach jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1604). Zgodnie z § 14 ust. 1 i 2 tegoż rozporządzenia przerwy w zajęciach uczniowie spędzają pod nadzorem nauczyciela, a jeżeli pozwalają na to warunki atmosferyczne, umożliwia się uczniom przebywanie w czasie przerw w zajęciach na świeżym powietrzu.

Innymi słowy całkowity zakaz opuszczania przez uczniów budynku szkoły teoretycznie mógłby zostać wprowadzony tylko przy uwzględnieniu występowania w danym dniu niesprzyjających warunków atmosferycznych, gdyż w dni, kiedy warunki atmosferyczne na to pozwalają uczniom należy zapewnić możliwość przebywania w czasie przerwy na świeżym powietrzu, czyli nie można zabronić im wychodzenia na boisko, plac zabaw, podwórko (o ile znajdują się na terenie szkoły). Jednocześnie w tym czasie szkoła nie jest zwolniona z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa uczniom, dlatego też w tych miejscach dyrektorzy szkół najczęściej organizują dyżury nauczycieli, co ma przeciwdziałać także, np. samowolnemu oddaleniu się uczniów ze szkoły.

Należy zauważyć, że dyrektor ma obowiązek dbać o bezpieczeństwo dzieci i młodzieży podczas zajęć i przerw między tymi zajęciami na terenie szkoły. Nie możne jednak zakazać wychodzenia na boisko lub plac szkolny, skoro rozporządzenie wskazuje, że „powinno się umożliwić uczniom przebywanie w czasie przerw na świeżym powietrzu”. Dopóki jednak taki zapis znajduje się w statucie (nie zostanie zmieniony lub uchylony) jest wiążący dla całej społeczności szkolnej (w tym uczniów pełnoletnich). Podkreślić trzeba w tym miejscu, że oczywiście zapisy statutu szkoły muszą być zgodne z obowiązującymi aktami prawnymi. Zapis o zakazie wychodzenia ze szkoły z pewnością nie jest z nimi zgodny (przede wszystkim w odniesieniu do uczniów pełnoletnich), jednak każdy uczeń, w tym i pełnoletni, musi przestrzegać wewnątrzszkolnych aktów prawa – nawet jeżeli się z nimi nie zgadza.

Statut szkoły lub niektóre jego zapisy – w przypadku uznania, że są one sprzeczne z prawem – uchylić może kurator oświaty, zgodnie z art. 114 Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 900 z późn. zm.). Z kolei zmiany w statucie uchwala rada szkoły, a jeżeli nie została powołana – rada pedagogiczna. Zainicjować zmiany w celu dostosowania zapisów statutu szkoły do obowiązującego stanu prawnego może dyrektor.

Jednym z najważniejszych zadań dyrektora oraz nauczycieli jest zapewnienie należytej opieki uczniom zarówno w czasie zajęć, jak i przerw międzylekcyjnych. Należy przez to rozumieć także uniemożliwienie uczniom samowolnego oddalenia się z placówki. W sytuacji, gdy niepełnoletni uczeń zamierza opuścić teren szkoły przed zakończeniem zajęć – dyrektor i nauczyciele powinni zapewnić nadzór, który takie wyjście uniemożliwi. Szczegółowe postanowienia w tym zakresie powinien zawierać również statut szkoły, zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 3, art. 98 ust. 1 pkt 4, 7 i 17 Prawa  oświatowego, art. 6 pkt 1 i art. 7 ust. 2 pkt 6 Karty Nauczyciela i § 13 oraz § 14 ust. 1 rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Brak odpowiedniego nadzoru w tym zakresie może skutkować odpowiedzialnością dyscyplinarną dyrektora i nauczycieli.

Warto podkreślić, że przepisy nie wskazują, by obowiązek sprawowania opieki nad uczniami kończył się wraz z uzyskaniem przez nich pełnoletności. Pełnoletni uczeń nadal jest uczniem, stąd też obowiązują go przepisy prawa wewnątrzszkolnego, przy czym w statucie szkoły powinno zostać określone w jaki sposób uczniowie pełnoletni mogą korzystać ze swojego prawa do opuszczania budynku i terenu szkoły w trakcie przerw. Uczniom pełnoletnim nie można tego bowiem zakazać (zakaz taki można byłoby wprowadzić tylko ustawą), gdyż naruszałoby to gwarantowaną im w Konstytucji RP wolność osobistą oraz chociażby art. 52 ust. 1 Konstytucji RP (swoboda poruszania się).

Trzeba też nadmienić, że jako że nauka jest obowiązkowa do 18. roku życia, po osiągnięciu pełnoletniości przez ucznia nauka nie jest już dla niego obowiązkiem, zatem nie można wymagać od ucznia nawet uczestnictwa w zajęciach, a przy tym zakazywać jego wychodzenia ze szkoły w ich trakcie. Co ważne - w momencie, gdy uczeń pełnoletni opuści szkołę samowolnie czyni to na własną odpowiedzialność. Względy bezpieczeństwa mogą bowiem być powodem np. wprowadzenia w statucie szkoły obowiązku, by uczeń pełnoletni informował o chęci opuszczenia budynku czy terenu szkoły w czasie zajęć czy w trakcie przerwy nauczyciela. Obowiązek ten może być zaś przez szkołę egzekwowany i penalizowany (np. karami statutowymi, oceną zachowania). Wprowadzenie takiej zasady nie ogranicza prawa pełnoletniego ucznia do samodzielnego decydowania o sobie i jednocześnie nie stanowi nadmiernej ingerencji w jego wolność.

Źródła: Konstytucja RP, ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 900 z późn. zm.), ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 984 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1604).