Prawo do nauki jest jednym z podstawowych praw człowieka, gwarantowanym przez akty prawa międzynarodowego, m.in. art. 26 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych, art. 28 Konwencji o Prawach Dziecka, a także przez art. 70 Konstytucji RP. Polska ustawa zasadnicza stanowi nie tylko o tym, że każdy ma prawo do nauki, ale również o tym, że nauka jest obowiązkowa do 18. roku życia, a zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 900 z późn. zm.) obowiązek ten (z pewnymi wyjątkami) realizowany jest poprzez uczęszczanie do publicznej bądź niepublicznej szkoły podstawowej, a następnie szkoły ponadpodstawowej. Ustawa reguluje też (art. 109) podstawowe formy działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły. Z pewnością jedną z odmian tychże form jest organizowanie przez szkoły krajoznawstwa i turystyki zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz. U. z 2018 r. poz. 1055). W § 2 tegoż rozporządzenia określono, że organizowanie przez szkoły krajoznawstwa i turystyki ma na celu: poznawanie kraju, jego środowiska przyrodniczego, tradycji, zabytków kultury i historii; poznawanie kultury i języka innych państw; poszerzanie wiedzy z różnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego; wspomaganie rodziny i szkoły w procesie wychowania; upowszechnianie wśród uczniów zasad ochrony środowiska naturalnego oraz wiedzy o składnikach i funkcjonowaniu rodzimego środowiska przyrodniczego, a także umiejętności korzystania z zasobów przyrody; upowszechnianie zdrowego stylu życia i aktywności fizycznej oraz podnoszenie sprawności fizycznej; poprawę stanu zdrowia uczniów pochodzących z terenów zagrożonych ekologicznie; przeciwdziałanie zachowaniom ryzykownym, w szczególności w ramach profilaktyki uniwersalnej; poznawanie zasad bezpiecznego zachowania się w różnych sytuacjach. Z kolei, zgodnie z § 4 ww. rozporządzenia, krajoznawstwo i turystyka w szkole są organizowane w formie: wycieczek (krajowych lub zagranicznych) przedmiotowych – inicjowanych i realizowanych przez nauczycieli w celu uzupełnienia programu wychowania przedszkolnego albo programu nauczania w ramach jednego lub kilku przedmiotów, wycieczek krajoznawczo-turystycznych o charakterze interdyscyplinarnym, w których udział nie wymaga od uczniów przygotowania kondycyjnego i umiejętności posługiwania się specjalistycznym sprzętem, organizowanych w celu nabywania wiedzy o otaczającym środowisku i umiejętności zastosowania tej wiedzy w praktyce, specjalistycznych wycieczek krajoznawczo-turystycznych, w których udział wymaga od uczniów przygotowania kondycyjnego, sprawnościowego i umiejętności posługiwania się specjalistycznym sprzętem, a program wycieczki przewiduje intensywną aktywność turystyczną, fizyczną lub długodystansowość na szlakach turystycznych.

W związku z tym, iż dyrektor szkoły jest zobowiązany zapewnić uczniom bezpieczeństwo i opiekę w trakcie zajęć organizowanych przez szkołę – jedyną przesłanką, która jest możliwa, by ewentualnie odmówić udziału dziecka w wycieczce, byłaby okoliczność związana z niemożnością zapewnienia mu bezpieczeństwa i opieki. Jednak warto zwrócić uwagę, że § 5 rozporządzenia, o którym mowa powyżej, stanowi, że organizację i program wycieczki dostosowuje się do wieku, zainteresowań i potrzeb uczniów, ich stanu zdrowia, kondycji, sprawności fizycznej i umiejętności. Innymi słowy nawet uzasadnienie odmowy udziału dziecka w wycieczce kwestiami bezpieczeństwa jest dyskusyjne, ponieważ wykluczenie ucznia z udziału w wycieczce nie może być stosowane jako środek prewencyjny, mający zapewnić bezpieczeństwo uczestnikom.

Uczeń z pewnością nie może być natomiast wykluczony z udziału w wycieczce ze względu na fakt, iż sprawia problemy wychowawcze, a jako że celem organizowania krajoznawstwa i turystyki w szkołach jest m.in. przeciwdziałanie zachowaniom ryzykownym, w szczególności w ramach profilaktyki uniwersalnej to uczeń taki tym bardziej powinien w wycieczce uczestniczyć. Wykluczenie jakiegokolwiek ucznia z wycieczki, jako że wycieczka jest jedną z form realizacji działalności dydaktyczno-wychowawczej i statutowej szkoły, z powodu sprawiania przez niego problemów wychowawczych, należy uznać za ograniczenie prawa ucznia do nauki, a więc za istotne naruszenie art. 70 Konstytucji RP.   

Co prawda znajdzie się wiele opinii, również prawnych, które, jako że przepisy prawa oświatowego nie zawierają jasnych regulacji tej kwestii, uzależniają kwestię odmowy udziału ucznia w wycieczce od np. przepisów prawa wewnątrzszkolnego – statutu (w zakresie kar statutowych), regulaminu organizacji wycieczek w szkole, ale wycieczki szkolne stanowią formę realizacji programów dydaktycznych i wychowawczych szkoły, dają możliwość poszerzenia i utrwalenia wiedzy i umiejętności przewidzianej w podstawach programowych, zatem zakazywanie uczniom udziału w nich byłoby pozbawianiem ich gwarantowanego im przez Konstytucję RP prawa, co oznacza też, że podobne zapisy w regulacjach wewnątrzszkolnych są nieuprawnione.

Źródło: wskazane akty prawne.